به گزارش سرویس سیاسی تابناک، با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و تدوین قانون اساسی جدید، مقام ریاست جمهوری برای اولین بار در تاریخ ایران وارد ادبیات سیاسی کشور شده و رئیس جمهور به‌عنوان رئیس قوه مجریه و دومین مقام بلندپایه کشور پس از رهبری تعریف شد. اولین انتخابات ریاست جمهوری دی‌ماه ۱۳۵۸ برگزار شد و ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رئیس‌جمهور انتخاب شد. ایران تاکنون نه رئیس جمهور داشته است.

در بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، پست نخست‌وزیری حذف شد و اختیارات نخست‌وزیر به رئیس جمهور منتقل شد، که این امر به تقویت جایگاه رئیس جمهور انجامید. اما اکنون بعد از گذشت سی و پنج سال، وضعیت نهاد ریاست جمهوری چگونه است؟ نهاد ریاست جمهوری را می‌توان قلب قوه مجریه و نماد دخالت مستقیم مردم و منتخب مستقیم مردم در حکمرانی دانست. نهاد ریاست جمهوری عملا دست باز رئیس جمهور در اداره کابینه و حتی اداره کشور است، نهادی که می‌توان آن را حتی موازی کابینه دانست.

نهاد ریاست جمهوری روی کاغذ و چارت‌های سازمانی دو کارکرد دارد. نخست اینکه معاونت‌های مختلف به فراخور موضوع بازوی کمکی و مشورتی رئیس جمهور محسوب می‌شوند. دوم آن‌که وظیفه نظارت بر امور رئیس جمهور را نیز عهده‌دار است.

 محل نهاد ریاست‌ جمهوری 
نهاد ریاست‌ جمهوری ۲ ساختمان اصلی مشهور به ساختمان سفید و ساختمان قرمز دارد که در گذشته به ترتیب، محل کار و اسکان نخست‌وزیر وقت بوده است. افزون بر این‌ها اداره کل اسناد نهاد، معاونت اجرایی ساختمان کوثر در کارگر، معاونت توسعه روستایی در کریمخان، معاونت علمی و فناوری در زعفرانیه و معاونت زنان در خیابان ولیعصر نیز از ساختمان‌های این نهاد محسوب می‌شوند.

تعداد کارمندان نهاد ریاست جمهوری

یکی از مهم‌ترین تغییرات در ساختار نهاد به دولت دوم محمود احمدی‌نژاد باز می‌گردد؛ در ماه‌های پایانی این دولت با مصوبه‌ای خارج از ضوابط قانونی ۲۴۰۰ نفر به صورت غیرقانونی به استخدام این نهاد درآمدند هرچند در دولت یازدهم به صورت محدود تعدیل نیرو صورت گرفت.

به بیان دیگر، در دولت دهم، تعداد کارکنان نهاد ریاست جمهوری از ۱۶۲۷ نفر به ۳۹۲۳ نفر افزایش یافت. اما در دولت اول حسن روحانی، این تعداد به ۳۱۷۳ نفر کاهش پیدا کرد و دوباره در زمان دولت رئیسی این تعداد اقزایش یافت. در مجموع  می‌توان چنین تخمین زد که تعداد کل کارمندان نهاد ریاست جمهوری ایران بین ۴ تا ۵ هزار نفر است. این در حالی است که کاخ سفید (نهاد معادل ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا) حدود ۴۰۰ کارمند دارد. کارمندانی که بیشتر کارشناس و تحلیلگر هستند تا نیروی اداری.

برای مقایسه بهتر و درک انباشتگی و تورم تعدد کارمندان در نهاد ریاست جمهوری می‌توان گفت وزارت امور خارجه ایران حدود ۳۰۰۰ نفر کارمند دارد!

بودجه نهاد ریاست جمهوری چقدر است؟

بودجه نهاد ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ مبلغی حدود ۵۳۰ میلیارد تومان بوده اما در بودجه ۱۴۰۱ با اضافه شدن دو بند مهم به سرفصل بودجه ۱۴۰۱ نهاد (۱۰۱۰۰۰) این مبلغ به عدد ۱۴۸۳ میلیارد تومان رسیده است.

در این سرفصل یک بند با عنوان برنامه حکمرانی امور قوه مجریه وجود دارد که شامل تعهد به مصوبات سفرهای استانی است که در بودجه سال ۱۴۰۰ وجود نداشت. دولت سیزدهم (رئیسی) مبلغ ۵۲۵ میلیارد تومان را برای مصوبات سفرهای استانی در نظر گرفتند که در سرفصل بودجه نهاد ریاست‌جمهوری آمده است.

در مجموع بودجه نهاد ریاست جمهوری در دولت چهاردهم نزدیک به همین میران است با این تفاوت که در دولت چهاردهم، هر چند چارت سابق چندان افزایش و تورم و تزاید نداشته اما اصرار وجود دارد که همه ظرفیت‌های خالی در نهاد ریاست جمهوری پر شود. 

هرچند با برخی انتصاب‌های صورت‌گرفته یا تعریف معاونت جدیدی نظیر معاونت راهبردی بیم آن می‌رود به مرور و حتی این‌بار در سکوت کامل دوباره شاهد استخدام‌های بی‌شمار باشیم. به همین بهانه در ادامه مروری خواهیم داشت بر انتصاب‌های نهاد از آغاز دولت چهاردهم تا امروز.

۱. معاونت علمی فناوری
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری ماموریت افزایش توانمندی‌های فناوری و نوآوری کشور، افزایش ارتباط صنعت و دانشگاه، تجاری‌سازی دستاورد‌های فناوری و نوآوری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان را عهده دار است.

این معاونت را می‌توان شفاف‌ترین مجموعه موجود در ساختار ریاست جمهوری دانست چراکه به طور کامل جزئیات و اخبار مربوط به معاونت در سایت مربوطه بارگذاری می‌شود و حتی سامانه‌ای به همین نام (shafaf.isti.ir) نیز شکل گرفته است.

معاون علمی فناوری در دولت کنونی حسین افشین است که افزون بر انتصابات چارت سازمانی موجود در سایت این معاونت، ۵ انتصاب دیگر نیز داشته است. در مجموع این معاونت بیشترین انتصاب را داشته که به‌نظر می‌رسد به شفافیت ساختاری آن و همچنین گستردگی بخش‌های تحت نظر باز می‌گردد.

۲. معاونت اجرایی

مسئولیت پیگیری مصوبات دولت و مدیریت سفر‌های استانی رئیس‌جمهور با این معاونت است. قائم‌پناه که معاون اجرایی و سرپرست نهاد ریاست جمهوری است در نخستین صحبت‌های خود گفته بود در زمان وی قائم‌مقامی در معاونت منصوب نخواهد شد، او این مدت ۱۲ انتصاب داشته است.

۳. معاون اول
این معاونت که مهم‌ترین مقام پس از ریاست جمهوری محسوب می‌شود با تصدی عارف، تاکنون ۶ انتصاب داشته است. این معاونت در اصلاحیه سال ۶۸ قانون اساسی اضافه شده و عمدتاً همان وظایف نخست وزیر در گذشته را عهده‌دار است.

۴. رئیس دفتر
دفتر رئیس جمهوری در حوزه‌های متعدد اداری، سیاسی، فرهنگی و … وظایفی به دوش دارد، تنظیم ارتباطات رئیس جمهوری با تمام این حوزه‌ها نیز بر عهده‌ی این دفتر است که با ریاست حاجی میرزایی تاکنون ۵ انتصاب داشته است.

تشریفات ریاست جمهوری: تشریفات ریاست جمهوری ایران یکی از بخش‌های مهم در ساختار دفتر ریاست جمهوری است که مسئولیت‌های مربوط به مراسم‌ها، استقبال‌ها، بدرقه‌ها و دیگر تشریفات رسمی را بر عهده دارد. این معاونت به ویژه در مواقعی که رئیس جمهور یا مقامات بلندپایه داخلی و خارجی درگیر هستند، نقش کلیدی ایفا می‌کند. تشریفات سفرها: مدیریت و برنامه‌ریزی برای سفرهای داخلی و خارجی رئیس جمهور، تهیه هدایای ویژه ریاست جمهوری(که یک مدیرکل مستقل دارد) از جمله تنظیم جدول زمانی، هماهنگی با مقامات میزبان، و تأمین امنیت و برگزاری جشن های ملی مانند تحلیف از جمله وظایف این بخش از ریاست جمهوری است. این بخش معمولاً تحت نظر مستقیم رئیس دفتر رئیس جمهور یا یکی از معاونین ارشد ریاست جمهوری فعالیت می‌کند.

۵. معاونت حقوقی

این معاونت همانطور ک از نامش مشخص است مسئولیت امور حقوقی دولت را بر عهده دارد که شامل انجام امور حقوقی ریاست جمهوری، هیئت وزیران و شورا‌هایی که ریاست آن با رئیس جمهور است، انجام امور حقوقی محوله در مورد معاهدات، قرارداد‌ها و عضویت‌های بین‌المللی دولت و دعاوی بین‌المللی، اظهار نظر حقوقی در مورد لوایح، آئین‌نامه‌ها، تصویب‌نامه‌ها و … می‌شود. در دولت چهاردهم مجید انصاری این معاونت را عهده‌دار است و تاکنون از ۵ معاونت تحت نظر ۴ انتصاب جدید داشته است.

۶. شورای اطلاع رسانی دولت

شورای اطلاع‌رسانی وظیفه سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و هماهنگی‌های مربوط به اطلاع‌رسانی برنامه‌ها، فعالیت‌ها و دستاورد‌های دولت و همچنین اعلام مواضع رئیس‌جمهور و هیئت دولت را به دوش دارد. ریاست این شورا با الیاس حضرتی است که در این مدت ۴ فرد جدید را منصوب کرده است. 

۷. معاونت پارلمانی
تنظیم روابط سازنده میان دولت و مجلس وظیفه اصلی این معاونت است که شهرام دبیری عهده‌دار آن است و تا کنون ۲ انتصاب داشته است.

۸. معاونت توسعه امور روستایی و مناطق محروم
این معاونت همانطور که از نامش پیداست در ارتباط با بهبود امور مربوط به روستا‌ها و مناطق محروم کشور است و سابقه تشکیل آن به دولت هاشمی رفسنجانی بازمی گردد: پیش از دولت فعلی زیرمجموعه معاونت اول محسوب می‌شد. عبدالکریم حسین‌زاده اصالتا کُرد که انتصاب او فراز و نشیب‌هایی را در پی داشت اکنون این مسئولیت با اوست و خبری از انتصابات او وجود ندارد.

۹. معاونت زنان
معاونت زنان در سال ۷۰ و زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی، تاسیس شد. ۷ سال بعد نام آن به مرکز امور مشارکت زنان، تغییر یافت و زهرا شجاعی به عنوان مشاور رئیس جمهور در امور زنان ریاست این مرکز انتخاب شد. در دولت نهم نیز به مرکز امور زنان و خانواده تغییر نام داد. هدف این معاونت ارتقاء و بهبود وضعیت زنان است. زهرا بهروز آذر در دولت فعلی به این معاونت منصوب شده است که خبری از انتصابات او در این مدت موجود نیست.
۱۰. سخنگوی دولت

سخنگوی دولت مرجع اصلی مرجع اطلاع‌رسانی عملکرد دولت محسوب می‌شود که وظیفه پاسخگویی به افکار عمومی را عهده‌دار است. فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت فعلی است که اخباری از انتصابات او در دسترس نیست.

۱۰. معاونت اقتصادی
اغلب بر اساس کاربرد و وظایف این معاونت که هماهنگی بین نهادهای اقتصادی کشور است، آن را یک نهاد تشریفاتی می‌خوانند. معاونت اقتصادی به مدت دو دهه در دولت‌های خاتمی و احمدی‌نژاد وجود نداشت و توسط روحانی احیا شده و در دولت‌های یازدهم تا سیزدهم جزو ساختار محسوب می‌شد اما در دولت فعلی تاکنون شخصی بعنوان معاون اقتصادی منصوب نشده است و به نظر می‌آید مجددا به سمت حذف آن گام برداشته شده است.

به جز این معاونت‌ها، رئیس جمهور ۶ معاون دیگر نیز دارد که هر یک ریاست یک سازمان را نیز بر عهده دارد؛ بالطبع ساختار سازمانی آن‌ها با ساختار یک معاونت متفاوت بوده و شرایط عزل و نصب‌ها متفاوت خواهد بود از همین رو صرفا به معرفی ریاست هر یک از آن‌ها اکتفا می‌نماییم.

۱. معاون رئیس‌ جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی: محمد اسلامی
۲. معاون رئیس‌ جمهور و رئیس سازمان اداری استخدامی: علاءالدین رفیع زاده
۳. معاون رئیس‌ جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه: حمید پورمحمدی
۴. معاون رئیس‌ جمهور و رئیس بنیاد شهید: سعید اوحدی
۵. معاون رئیس‌ جمهور و رئیس سازمان محیط‌ زیست: شینا انصاری
۶. معاون رئیس‌ جمهور و رئیس سازمان ملی استاندارد: فرزانه اسفندیاری

دستیاران و مشاورین ریاست جمهوری که خارج از ساختار معاونت‌های ریاست جمهوری هستند:
۱. مشاور عالی: علی طیب نیا
۲. دستیار اجتماعی: علی ربیعی
۳. مشاور سیاسی: مهدی سنایی (با حفظ سمت)
۴. رئیس دفتر بازرسی ویژه رئیس جمهور: مصطفی مولوی
۵. مشاور رئیس جمهور در امور تشکل‌ها و احزاب: نورالدین آهی
۶. دستیار ویژه رئیس جمهور و رئیس شورای امور اقوام، ادیان و مذاهب: محمود علوی
۷. دستیار ویژه رئیس جمهور در امور پدافند غیرعامل کشور: غلامرضا جلالی فراهانی
۸. دستیار ویژه رئیس جمهور در پیگیری طرح‌های خاص: محمد نوری
۹. مشاور در امور همکاری‌های اقتصادی: معصومه آقاپور
۱۰. نماینده رئیس جمهور و رئیس هیئت نظارت بر مسافرت‌های خارجی: محسن حاجی میرزایی (با حفظ سمت)

مطابق بررسی‌های خبرنگار تابناک، به نظر می‌رسد علاوه بر نکته‌ای که پیش‌تر پیرامون دچار شدن به شیوه مدیریت احمدی نژادی در پیش‌برد نهاد ریاست جمهوری ذکر شد، اکثر معاونت‌ها به جز معاونت علمی و فناوری از شفافیت چندانی برخوردار نیستند و همانطور که اشاره نیز شد، به طور کل اطلاعاتی از انتصابات سه معاونت در دسترس نیست.

سوای از اینکه فی‌نفسه شفافیت ساختاری، حائز اهمیت است در دولتی که به سرعت مسئولین رسانه‌ای خود را منصوب می‌کند اهمیت فزاینده‌ای می‌یابد. شفافیت ساختاری نه تنها به عنوان یک اصل اساسی در مدیریت دولتی مطرح است، بلکه گامی در راستای پاسخگویی محسوب شده و به اعتماد عمومی نیز کمک خواهد نمود.

زهرا مظهری