به گزارش خبرنگار تابناک از استان لرستان، یکی از مسائلی که این روزها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و به نظر می‌رسد هیچ حساسیتی هم از سوی رسانه‌ها، مسئولان و حتی عموم جامعه نسبت به آن وجود ندارد موضوع «آسیب‌های اجتماعی» است.

آمار خودکشی در لرستان یکی از آسیب های اجتماعی است که طی این سالها، هیچ بازخوردی در رسانه‌ها نداشت، شاید این موضوع هم مانند مقوله «بیکاری» برای همه عادی شده باشد. 

بیش از یک دهه است که استان لرستان در لیست ۱۰ استان اول کشور در زمینه خودکشی قرار دارد که این وضعیت تا حدی متأثر از فضای فقر و بیکاری استان است.

در استانی که از نظر فلاکت و بیکاری در وضعیت بحرانی است و مردم آن در معرض فشار‌های عصبی ناشی از مشکلات اقتصادی قرار دارند؛ باید برنامه‌های پیشگیری از خودکشی مخصوصاً در حوزه آموزش با جدیت بیشتری دنبال شود.

با توجه به اهمیت این موضوع و حساس بودن شرایط لرستان، خبرنگار تابناک طی گزارشی به واکاوی معضل خودکشی در استان پرداخته است.

در این گزارش، ضمن آسیب‌شناسی، راهکار‌هایی برای کاهش و پیشگیری از خودکشی بیان شده و خدمات رایگان دستگاه‌ها برای افراد در معرض آسیب برشمرده می‌شود تا مردم نسبت به روش‌های دریافت این خدمات آگاهی پیدا کنند.

مصیب بازرگان جامعه‌شناس و مددکار نمونه استان در رابطه با معضل خودکشی، اظهار داشت: تجربه سال‌ها خدمت ما در حوزه مددکاری نشان می‌دهد که ریشه اصلی خودکشی در استان به فقر برمی‌گردد و این فقر فقط به مسائل اقتصادی محدود نمی‌شود و شامل فقر فرهنگی و آموزشی هم هست.

نقش شبکه‌های اجتماعی در افسردگی و ناامیدی جوانان

وی افزود: در سال‌های اخیر با گسترش شبکه‌های اجتماعی سطح انتظارات و توقع مردم افزایش یافته و حاضر به زندگی در فقر و محدودیت نیستند، اما وقتی درعمل نمی‌توانند آرزو‌ها و خواسته‌های خود را برآورده کنند دچار افسردگی و ناامیدی می‌شوند که اگر در اینمیان، مداخله‌ای صورت نگیرد و این افسردگی درمان نشود؛ در بسیاری از موارد می‌تواند منجر به خودکشی شود.

این جامعه‌شناس عنوان کرد: شبکه‌های اجتماعی آنقدر بر افکار و نگرش نسل جوان تأثیر داشته که گاهاً والدین نمی‌توانند همانقدر اثرگذار باشند و این فضای مجازی است که جهت‌دهی به نسل جوان را در دست گرفته که در مواردی همین موضوع زمینه‌ساز اختلاف و درگیری در خانواده‌ها و طرد فرزندان هم شده است.

بازرگان ادامه داد: اهمیت فضای مجازی را نباید دست کم گرفت و باید به جای فیلترینگ و سانسور این فضا، از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای رساندن پیام خود به گوش جوانان، آموزش و فرهنگسازی استفاده کنیم.

وی بیان کرد: نسل امروز اختلاف طبقاتی، زندگی‌های لوکس و تفریحات لاکچری دیگران را در شبکه‌های اجتماعی می‌بیند و با وضعیت فعلی خود مقایسه می‌کند که در آستانه ۳۰ سالگی هنوز نتوانسته شغل مناسبی پیدا کند و در تأمین نیاز‌های اولیه خود مانده است چه برسد به اینکه بخواهد تشکیل خانواده دهد.

این جامعه‌شناس اضافه کرد: مسلماً این جوان با شکست‌های عاطفی، تنش‌ها و فشار‌های زیادی مواجه می‌شود و در مقابل مشکلات، آسیب‌پذیر می‌شود تا جاییکه صبر او لبریز می‌شود و ممکن است برای آرام کردن خود یا به سمت اعتیاد و بزهکاری برود یا تصمیم به خودکشی بگیرد لذا باید این سرمایه‌های اجتماعی را دریابیم و آنها را درک کنیم نه اینکه به طغیانگری متهم کنیم.

۶ استراتژی دانشگاه علوم پزشکی برای پیشگیری از خودکشی

بازرگان گفت: باید هر چیزی که به ارتقای سلامت روان جامعه منجر می‌شود را تا حد امکان به طور رایگان در اختیار مردم قرار دهیم از جمله برنامه‌های شاد و مفرح، آموزش‌های روانشناسی و رشد فردی، کارآفرینی و ایجاد شغل، مهارت‌آموزی، ورزش و هر چیزی که امید را در جامعه زنده نگه می‌دارد.

احمدپوریان، رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی استان نیز با بیان اینکه وضعیت لرستان از نظر خودکشی نسبت به سال‌های قبل، خیلی بهتر شده، گفت: واقعیت این است که یک زمانی استان ما در رتبه‌های اول و دوم خودکشی بود ولی الان وضعیت بهتری داریم و حتی تا رتبه ششم هم رسیده‌ایم. 

وی افزود: طی سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ آمار خودکشی به طور محسوسی کاهشی بود، اما از ۱۴۰۰ به بعد مجدداً آمار‌ها افزایش یافت که البته این روند افزایشی مربوط به کل کشور است که استان لرستان هم از این قضیه مستثنی نیست.

احمدپوریان بیان کرد: در بحث آمار‌های موربط به خودکشی، نباید خودزنی کنیم و وضعیت لرستان را خیلی تیره و تار نشان دهیم، چون در حقیقت وضعیت استان ما بحرانی نیست و از صدرنشینی جدول خودکشی فاصله گرفته‌ایم و این باید دیده شود.

فریبا منصوری، کارشناس مسئول سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی لرستان نیز در این رابطه اظهار داشت: برنامه کشوری پیشگیری از خودکشی شش استراتژی دارد که این برنامه جز به جز در استان لرستان نیز اجرا می‌شود.

وی افزود: استراتژی اول «صحت داده‌ها» است یعنی ما از طریق پزشکی قانونی و سامانه‌ای که راه‌اندازی کرده‌ایم تمام دیتا‌ها و اطلاعات مربوط به خودکشی را به تفکیک سن، جنسیت، نحوه خودکشی، وضعیت تأهل و… ثبت می‌کنیم تا در نهایت آمار صحیح و موثقی داشته باشیم.

کم‌کاری دستگاه‌ها وصداوسیما در پیشبرد برنامه‌های پیشگیرانه

کارشناس مسئول سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی لرستان عنوان کرد: استراتژی دوم مربوط به خدماتی است که ارائه می‌دهیم یعنی افراد در معرض خطر خودکشی از طریق غربالگری و توزیع پرسشنامه، شناسایی و برای مشاوره به روانپزشک معرفی می‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: استراتژی سوم، آموزش همگانی است که به دو بخش تقسیم می‌شود، بخش اول افزایش سطح آگاهی مردم است که در این راستا سعی می‌کنیم از طریق رسانه‌ها آموزش‌های مربوط به مهارت‌های زندگی، درمان افسردگی، فرزندآوری و هر موردی که منجر به افزایش تاب‌آوری می‌شود را به مردم منتقل کنیم.

منصوری بیان کرد: بخش دوم آموزش‌های ما مربوط به مسئولین و سیاستگذاران است که در قالب ۱۷ گروه با دستگاه‌ها جلسه داشتیم تا با برنامه‌های پیشگیری از خودکشی، همراه و هماهنگ شود و بتوانیم مشارکت آن‌ها را جلب کنیم.

وی استراتژی چهارم را ایجاد محدودیت برای دسترسی به ابزار خودکشی برشمرد و تصریح کرد: با برخی دستگاه‌ها مثل جهاد کشاورزی هماهنگ شده که توزیع قرص برنج و سموم مرگبار در مراکز فروش ممنوع شود تا خانواده‌ها به این وسائل خطرناک دسترسی نداشته باشند.

کارشناس مسئول سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی لرستان گفت: استراتژی پنجم برنامه پیشگیری از خودکشی، «پژوهش» است؛ باید در رابطه با علل خودکشی تحقیق و آسیب‌شناسی شود تا بتوانیم به راهکار‌هایی برای کنترل این آسیب اجتماعی برسیم و از نتایج این پژوهش‌ها برای طراحی برنامه مداخله‌ای استفاده کنیم.

وی افزود: استراتژی ششم، ممنوعیت انعکاس اخبار خودکشی در رسانه‌هاست؛ باید از برجسته‌سازی افراد مشهوری که خودکشی کرده‌اند پرهیز شود ورسانه‌ها به جای ترویج و عادی‌سازی این موضوع بر روی آگاه‌سازی و خدماتی که مردم می‌توانند دریافت کنند تمرکز کنند.

عدم آشنایی مردم با «مراکز خدمات جامع سلامت» 

منصوری اظهار کرد: یکی از مشکلات ما در اجرای این استراتژی‌های شش گانه، عدم همکاری سایر دستگاه‌هاست؛ مسئولان ما آنطور که باید پای کار نیستند و مشارکت کمی در این زمینه دارند درحالیکه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی یک کار فرابخشی است و همکاری بسیاری از دستگاه‎ها را می‌طلبد.

وی عنوان کرد: ما نیاز داریم که صدا و سیما و رسانه‌ها در بحث اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی همکاری بیشتری با دانشگاه علوم پزشکی داشته باشند، چون بسیاری از مردم نمی‌دانند برای دریافت خدمات باید به کجا مراجعه کنند و احتمالا با خدمات رایگان ما آشنایی ندارند.

کارشناس مسئول سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی لرستان افزود: از طرفی باید در بحث انگ‌زدایی از خودکشی و مراجعه به روانپزشک فرهنگ‌سازی کنیم که این مهم با همکاری رسانه‍‌ها محقق می‌شود. 

وی در رابطه با خدمات دانشگاه علوم پزشکی برای مردم، تصریح کرد: ما در هر منطقه‌ای مراکزی تحت‌عنوان «مرکز خدمات جامع سلامت» داریم که افراد می‌توانند با مراجعه به آنها خدمات جسمی و روانی بگیرند.

منصوری ادامه داد: به تمام افرادی که به این مراکز مراجعه می‌کنند یک پرسشنامه سلامت روان داده می‌شود که مراقب سلامت، اگر احساس کند که فرد مورد نظر تنش یا اضطراب خاصی دارد که باید تحت درمان قرار بگیرد حتما او را به روانپزشک ارجاع می‌دهد تا از خدمات رایگان بهره‌مند شود.

ضرورت فرهنگ‌سازی و انگ‌زدایی از خودکشی

وی با بیان اینکه مراکز خدمات جامع سلامت در واقع پل ارتباطی ما با مردم هستند، خاطرنشان کرد: متأسفانه مراجعه مردم به این مراکز کم است درحالیکه همین شناسایی‌های به موقع مراقب سلامت می‌تواند از خودکشی پیشگری کند.

کارشناس مسئول سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی لرستان بیان کرد: اسامی و اطلاعات افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند به مراکز خدمات جامع سلامت ارسال می‌شود تا روانشناس با آنها تماس بگیرد و برای دریافت مشاوره از آنها دعوت کند. 

لیلا طاهری، کارشناس دفتر مشاوره بهزیستی لرستان نیزدر رابطه با آسیب‌شناسی پیرامون علل وقوع خودکشی در استان، اظهار داشت: واقعیت این است که مردم ما آنقدر که بر روی سلامت جسمی خود حساس هستند به سلامت و بهداشت روانی اهمیت نمی‌دهند.

وی افزود: فردی که دچار درد جسمانی می‌شود به راحتی به پزشک مراجعه می‌کند، اما در زمان درد‌ها و آلام روحی از مراجعه به روانپزشک خودداری می‌کند، چون عموم مردم گمان می‌کنند فقط افراد دچار اختلال و مشکلات روانی نیاز به روانپزشک دارند درحالیکه با یک مشاوره به موقع می‌توان از بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کرد.

طاهری عنوان کرد: بار‌ها مشاهده شده که در استان لرستان فردی در اثر خودکشی از دنیا رفته، اما خانواده او از بیان این واقعیت شرم دارند علت مرگ را سکته عنوان می‌کنند لذا باید از مسئله خودکشی انگ‌زدایی صورت بگیرد و این نیاز به فرهنگسازی دارد.

خدمات رایگان بهزیستی برای افراد در معرض خطر 

کارشناس دفتر مشاوره بهزیستی لرستان خاطرنشان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که خودکشی یک فرد بر زندگی شش نفر از اطرافیانش تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین ممکن است آنها هم نیاز به مشاوره داشته باشند، اما اگر بخواهند خودکشی را عیب و ننگ بدانند و آن را انکار و کتمان کنند، قطعاً این دیدگاه مانع از این می‌شود که بخواهند برای درمان خود اقدام کنند.

وی تصریح کرد: از همین تریبون به خانواده‌ها اعلام می‌کنیم اگر احساس می‌کنند یکی از اعضای خانه دچار تغییر خلق و خو و یا افسردگی شده؛ در اسرع وقت، او را به مشاور معرفی کنند تا از وقوع خودکشی جلوگیری شود نه اینکه آن را انکار و کتمان کنند.

طاهری بیان کرد: در حال حاضر عموم مردم می‌توانند از طریق خط تلفنی ۱۲۳ که رایگان هم هست، مشکلات خود را با کارشناسان اورژانس اجتماعی در میان بگذارند تا اگر لازم شد کارشناسان وارد عمل شوند و با مشاوره و مداخله به موقع، مانع از عواقب ناگوار شوند. 

وی ادامه داد: همچنین مردم می‌توانند از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب در تمام ایام هفته (حتی روز‌های تعطیل) با شماره ۱۴۸۰، صدای مشاور سازمان بهزیستی تماس بگیرند و از خدمات رایگان روانشناسی و مشاوره سازمان بهزیستی در زمینه‌های ازدواج و خانواده، کودک و نوجوان، مشکلات بین فردی، اختلالات روانی، مشاوره تحصیلی و تربیتی، مشاوره شغلی، مشاوره سالمند و اعتیاد استفاده کنند.

ضعف پژوهش‌ها در حوزه خودکشی

کارشناس دفتر مشاوره بهزیستی لرستان با بیان اینکه استان لرستان در یک دهه اخیر از نظر آمار خودکشی همیشه جز ۱۰ استان اول بوده، اظهار کرد: به نظر می‌رسد رابطه مستقیمی میان فقر و خودکشی وجود دارد و تا زمانکه مشکل بیکاری استان حل نشود، تلاش‌ها و اقدامات پیشگیرانه ما صددرصد مؤثر نخواهد بود ولی باید پژوهش‌های بیشتری صورت بگیرد تا منشأ خودکشی مشخص شود.

طاهری گفت: واقعیت این است که در استان ما پژوهش جامعی در رابطه با خودکشی صورت نگرفته، چون این کار هزینه‌بر است و نیاز به اعتبارات دارد ولی در همایش خودکشی که قرار است اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار شود امیدواریم مقالات و پژوهش‌هایی به دست ما برسد که راهگشا باشد و بتواند مبنای برنامه‌ریزی‌ها قرار بگیرد.

وی افزود: در راستای کنترل و کاهش خودکشی در استان، بحث آموزش را در اولویت سازمان قرار داده‌ایم یعنی در وهله اول با برگزاری کارگاه، روانشناسانی که در مراکزمشاوره ما قرار دارند را توجیه می‌کنیم که چگونه افراد در معرض خطر را شناسایی و درمان کنند و اگر لازم بود ارجاع دهند.

کارشناس دفتر مشاوره بهزیستی لرستان افزود: بیشتر افرادی که خودکشی می‌کنند در مهارت‌های زندگی و به ویژه حل مسئله ضعف دارند بنابراین آموزش مردم را در برنامه‌های خود گنجانده‌ایم و از طریق کارگاه‌های حضوری و یا تهیه بروشور، پادکست و کلیپ‌های آموزشی سعی می‌کنیم فرایند آگاه‌سازی را انجام دهیم.