رییس مجلس شورای اسلامی، وزیر اقتصاد و رییس بانک مرکزی در روز جاری اظهار نظرات ارزی داشته‌اند که مورد توجه اهالی بازار سرمایه و ارز قرار گرفت و آن‌ها را در مثلث این اظهارات بلاتکلیف کرد. دیدبان در این گزارش به اثر بررسی این دیدگاه‌ها بر اقتصاد، بازار ارز و سرمایه می‌پردازد.

قالیباف مخالف سیستم چندنرخی ارز

محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی امروز ۱۰ مهر از چندنرخی بودن ارز انتقاد کرد او گفت: «موضوعی که در خصوص مباحث ارزی داریم، یک زخم کهنه‌ای است که از دهه ۷۰ همچنان ادامه دارد» او با انتقاد از نرخ ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی گفت: «حتما همه ما ارز چند نرخی به معنای وجود پنج نوع نرخ ارز را قبول نداریم».

اقتصاددانان مدت‌هاست که منتقد چند نرخی بودن ارز هستند مشکلی که دولتمردان از آن مطلع هستند ولی تاکنون اجرای آن به نقطه رضایت‌بخش اقتصاددانان و مسؤلان نرسیده است. اکثریت اقتصاددانان در تعیین نرخ، از نرخ ارز تک نرخی و شناور دفاع می‌کنند.

در ایران باتوجه به اثر بالای تنش‌های سیاسی و انتظارات بر بازار ارز، تک نرخی کردن ارز هرچند که ایده‌آل نهایی باشد، سیاست‌های اقتصادی و تخصیص‌های کلان را دست‌کم در کوتاه مدت با دشواری‌هایی روبه‌رو خواهد کرد؛ برای همین هم اکثرا سیاست‌مداران از این مساله دوری می‌کنند.‌

از همین رو احتما نظر رییس مجلس اجرای سیستم تک نرخی برای بازار ارز نباشد و تنها کاهش تعداد نرخ‌ها مد نظر او باشد. اگر منظور رییس مجلس این بوده باشددیدگاه او به سیاست‌های وزیر اقتصاد نزدیک‌تر است. در مجموع کم‌کردن تعداد نرخ‌‌های دلار و نزدیک کردن آن‌ها به هم، چشم‌انداز رشد اقتصاد و بازارها را فراهم می‌آورد.

محمدرضا فرزین اصلاحات نرخ نیما منطقی است

محمدرضا فرزین رییس بانک مرکزی امروز در صحن علنی مجلس با تأکید بر اینکه عموم ارزی که بانک مرکزی تخصیص می‌دهد برای واردات کالاهای سرمایه‌ای و مواد اولیه تولید است، گفت: دیدگاهی مطرح می‌شود که اگر قیمت ارز افزایش پیدا کند صادرات نیز افزایش پیدا می‌کند، که تصور درست نیست چرا که یکی از سیاست‌های اساسی ما باید کنترل نرخ ارز باشد. درباره ارز نیمایی از ابتدای سال تاکنون قیمت این ارز از حدود ۴۱ هزار تومان تا بیش از ۴۶ هزار تومان رسیده است یعنی ما تحت تاثیر متغیرهای بنیادین اصلاحاتی در نرخ ارز انجام داده‌ایم.

بازارها اظهارات فرزین را در مقابل اظهارات همتی و قالیباف دانستند و از صحبت‌های او چنین برداشت شد که او مخالف ادامه افزایش نرخ دلار نیمایی است. 

دینامیک نرخ‌های چندگانه ارز

با افزایش نرخ دلار نیما هم قیمت کالاهای صادراتی و هم قیمت کالاهای وارداتی می‌تواند رشد کند. رشد ارزش صادرات تولید‌کننده و صادرکننده را تشویق می‌کند به تقویت تولید منتهی می‌شود اما در مقابل رشد قیمت کالاهای وارداتی می‌تواند خود را در تورم و فشار به مصرف کننده نشان دهد.

برخی مخالفت بانک مرکزی با افزایش بیشتر نرخ دلار نیمایی را به‌خاطر سمت مصرف‌کننده معادله می‌دانند.  به عبارتی بانک مرکزی نمی‌خواهد با افزایش نرخ دلار نیمایی باعث افزایش تورم در کوتاه مدت شود. اما صادرکننده‌ای که کالای خود را با نرخ ارز پایین‌تر از نرخ بازار می‌فروشد درآمد و قیمت تمام شده کالایش کم‌تر از ارزش واقعی آن می‌شود. به عبارتی صرفه و جذابیت تولید برای تولید‌کنندگان کاهش پیدا می‌کند.

نکته دیگرِ تفاوت در نرخ دلار نیمایی و واقعی این است که در بیشتر بازارها وقتی کالا پایین‌تر از قیمت تعادلی بفروش برسد، تقاضا برای آن افزایش پیدا می‌کند. علت بسیاری از قاچاق‌های معکوسی که در کشور ما انجام می‌شود همین است. برای نمونه دارو با تخصیص‌های ارزی با قیمتی به مراتب پایین‌تر از کشورهای همسایه به دست مصرف کننده ایرانی می‌رسد و این قاچاق آن به خارج از کشور را جذاب می‌کند. نمونه اعلا این اتفاق در قاچاق بنزین و گازوئیل مشهود است.

بنابراین درمجموع کنترل دستوری نرخ ارز و کالاها ‌به ضرر تولید و باعث افزایش واردات و صرف منابع ارزی می‌شود. در چنین وضعیتی اگرچه ثبات اقتصادی برای مدتی کوتاه بیشتر حفظ می‌شود و قیمت‌ها در بازار ارز و کالا برای مدتی تثبیت می‌شود ولی چون واردات نسبت به صادرات قوت می‌گیرد، درآمدهای ارزی غیر نفتی کاهش پیدا می‌کند و بازار ارز در معرض شوک‌های ناگهانی قرار می‌گیرد.

در بازارها نیز کنترل دستوری نرخ دلارچشم‌انداز سودآوری شرکت‌های بورسی را کاهش می‌دهد و از این رو تأثیر آن بر بازار سرمایه نیز منفی است. ولی شاخص تورم و قیمت دلار تا زمانی که منابع ارزی برای کنترل قیمت‌ها فراهم باشد نوسان کمتری خواهد داشت.

همتی اختلاف کنونی نرخ دلار آزاد و نیما منطقی نیست

عبدالناصر همتی وزیر اقتصاد اخیرا گفته است که فاصله قیمت ارز نیمایی و آزاد باید به حداقل برسد در حدی که توجیه داشته باشد، الآن این اختلاف توجیه ندارد و بسیار زیاد است.

به نظر می‌رسد نرخ مطلوب ارز از نظر آقای همتی با آقای فرزین متفاوت است.