هویت غیر متمرکز (Decentralized Identity) به عنوان یک روش نوین و ایمن برای مدیریت هویت دیجیتال بدون نیاز به نهادهای واسط و متمرکز معرفی شده است. در سیستم‌های هویت دیجیتال متمرکز کنونی، مشکلاتی چون تقلب در صدور مدارک، اعتبارات جعلی، فرایندهای کند اعتبارسنجی و نقض امنیت داده‌ها به وفور مشاهده می‌شود. اما با ظهور هویت غیرمتمرکز مبتنی بر فناوری بلاکچین، این مسائل به شکلی جدید و کارآمد قابل حل است.

در این مقاله از ارزدیجیتال، به بررسی هویت غیرمتمرکز در بلاکچین می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که این فناوری چیست، چگونه عمل می‌کند و چه اجزا و مزایایی برای افراد و سازمان‌ها به همراه دارد. اگر به امنیت داده‌ها و حفظ حریم خصوصی کاربران اهمیت می‌دهید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

راهکار هویت غیر متمرکز برای چالش های عصر دیجیتال

امروزه، یکی از چالش‌های بزرگ جهانی برای سازمان‌ها، کلاهبرداری در زنجیره تأمین است. طبق گزارش انجمن بازرسان رسمی کلاهبرداری (Association of Certified Fraud Examiners)، بیش از ۸۳ درصد از موارد کلاهبرداری در سال ۲۰۱۶ شامل طرح‌های اختلاس و جعل مدارک بوده است.

جالب است بدانید که هر سال در ایالات متحده، حدود ۷۱ میلیون نفر قربانی جرایم سایبری می‌شوند و به طور میانگین هر فرد سالانه ۴,۴۷۶ دلار از دست می‌دهد. همچنین، ۷۵ درصد از متخصصان امنیتی از افزایش حملات سایبری در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال گذشته خبر داده‌اند.

این در حالی است که ۹۶ درصد از نسل قدیم آمریکا (Boomers)، ۹۴ درصد از نسل ایکس و ۹۳ درصد از نسل زد، به پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی برای حفاظت از داده‌هایشان اعتماد ندارند.

با این حال، هویت غیرمتمرکز به کمک فناوری بلاک چین و رمزنگاری، به عنوان راه‌حلی نوآورانه، به دنیای مدیریت هویت دیجیتال وارد شده است. این فناوری به افراد و سازمان‌ها امکان می‌دهد تا داده‌های خود را به‌طور ایمن و بدون دغدغه جعل، سرقت و کلاهبرداری با دیگران به اشتراک بگذارند.

هویت دیجیتال چیست؟

هویت دیجیتال (Digital Identity) به نمایه آنلاین و مجازی ما در دنیای دیجیتال اشاره دارد. این نمایه تنها به اطلاعات پایه‌ای مانند نام و سن محدود نمی‌شود؛ بلکه شامل ردپای دیجیتال ماست که از طریق تاریخچه مرورگر، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و تعاملات در پلتفرم‌های مختلف شکل می‌گیرد. به عبارت دیگر، هویت دیجیتال همان مسیری است که از خود در دنیای آنلاین به‌جای می‌گذاریم.

این هویت‌های دیجیتال که در نقاط مختلف اینترنت پراکنده‌اند، به ما امکان دسترسی به طیف گسترده‌ای از خدمات آنلاین از جمله تجارت الکترونیک، بانکداری، آموزش و حتی کار از راه دور را می‌دهند.

هویت غیر متمرکز چیست؟

هویت غیرمتمرکز (Decentralized Identity) یک راهکار پیشرفته و ایمن برای مدیریت هویت دیجیتال است که نیاز به یک نهاد مرکزی ندارد. این سیستم به افراد این امکان را می‌دهد که کنترل کامل بر اطلاعات شخصی خود داشته باشند و آن‌ها را به‌طور انتخابی با ارائه‌دهندگان مختلف خدمات به‌اشتراک بگذارند. این رویکرد بهبود حریم خصوصی و امنیت را به همراه دارد.

با استفاده از فناوری‌هایی نظیر بلاک چین و رمزنگاری، هویت غیرمتمرکز سیستمی بدون نیاز به اعتماد ایجاد می‌کند. به این ترتیب، تأیید هویت به نهادهای مرکزی وابسته نیست و خطر سرقت داده‌ها و دسترسی غیرمجاز به شدت کاهش می‌یابد. این روش، کنترل کامل هویت دیجیتال را به کاربران می‌دهد.

هویت متمرکز یا هویت غیر متمرکز؟ مقایسه آنها

در سیستم‌های هویت متمرکز، تمام اطلاعات کاربران در یک پایگاه داده واحد تحت کنترل یک نهاد مرکزی، مانند دولت یا شرکت، ذخیره می‌شود. این روش به دلیل وجود یک نقطه شکست واحد، آسیب‌پذیری بالایی در برابر حملات سایبری دارد. با به خطر افتادن پایگاه داده مرکزی، احتمال فاش‌شدن تمام داده‌های کاربران نیز وجود دارد. افزون بر این، کاربران در این سیستم‌ها کنترل محدودی بر داده‌های خود و اینکه چه کسی می‌تواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد، دارند.

در مقابل، سیستم‌های هویت غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین داده‌های کاربران را در شبکه‌ای توزیع‌شده ذخیره می‌کنند که امنیت بالاتری در برابر حملات سایبری فراهم می‌آورد. در این مدل، مهاجمان برای دسترسی به اطلاعات کاربران باید چندین نقطه را هدف قرار دهند. هویت غیرمتمرکز به کاربران این قدرت را می‌دهد که خود تصمیم بگیرند کدام اطلاعات و مدارک را با هر سرویس خاص به‌اشتراک بگذارند، که به معنی کنترل بیشتر بر حریم خصوصی است.

استانداردهای کلیدی هویت غیر متمرکز؛ پیشگامان و اهداف

در حال حاضر، چندین سازمان معتبر در تلاش هستند تا استانداردها و اصول مشخصی برای حوزه هویت غیرمتمرکز تدوین کنند. این تلاش‌ها به منظور ایجاد یک اکوسیستم منسجم و کارآمد برای مدیریت هویت دیجیتال صورت می‌گیرد. در این میان، سه نهاد کلیدی در حال فعالیت هستند:

• بنیاد هویت غیرمتمرکز (Decentralized Identity Foundation – DIF): این بنیاد به عنوان یک سازمان مهندسی‌محور، به توسعه زیرساخت‌های بنیادی مورد نیاز برای ساخت یک اکوسیستم باز و هماهنگ در حوزه هویت غیرمتمرکز پرداخته است. هدف DIF، ارتقاء همکاری و سازگاری بین تمام مشارکت‌کنندگان در این حوزه است.
• کنسرسیوم شبکه جهانی وب (World Wide Web Consortium – W3C): گروه W3C به دنبال شناسایی و حل چالش‌های مربوط به هویت دیجیتال است. مأموریت این گروه، طراحی و توسعه یک اکوسیستم هویت دیجیتال امن‌تر و قابل اعتمادتر در اینترنت برای افراد، سازمان‌ها و اشیاء می‌باشد. فعالیت‌های W3C به مقیاس‌پذیری، تعامل‌پذیری، تحرک، امنیت و حریم خصوصی تمرکز دارد.
• گروه ویژه مهندسی اینترنت (Internet Engineering Task Force – IETF): این گروه بین‌المللی باز از طراحان شبکه، اپراتورها، فروشندگان و پژوهشگران تشکیل شده و بر روی تکامل معماری اینترنت و بهبود عملکرد آن تمرکز دارد. IETF نقش مهمی در توسعه و استانداردسازی پروتکل‌های مربوط به هویت دیجیتال ایفا می‌کند.

این سازمان‌ها با تلاش‌های خود به دنبال ارتقاء امنیت، اعتماد و کارایی در حوزه هویت غیرمتمرکز هستند و در نهایت، هدف آن‌ها ایجاد سیستمی جامع و قابل اعتماد برای مدیریت هویت‌های دیجیتال در فضای آنلاین است.

ویژگی های هویت غیر متمرکز در بلاکچین

سیستم هویت غیرمتمرکز در بلاک چین به واسطه چندین عنصر اصلی، یک فضای امن و کارآمد برای مدیریت هویت دیجیتال فراهم می‌آورد. این اجزاء شامل موارد زیر هستند:

تمرکززدایی

هویت غیرمتمرکز بدون نیاز به یک نهاد مرکزی عمل می‌کند و به صورت توزیع‌شده در میان شرکت‌کنندگان مختلف، امنیت و صحت هویت و مدارک را تأمین می‌کند. این رویکرد از تمرکز کنترل بر هویت افراد جلوگیری کرده و به تقویت امنیت و اعتماد سیستم کمک می‌کند.

شناسه‌های غیرمتمرکز

شناسه‌های غیرمتمرکز (Decentralized Identifiers – DID) در بلاک چین به عنوان شناسه‌های منحصربه‌فرد و پایدار عمل می‌کنند. این شناسه‌ها شامل رشته‌ای از حروف و اعداد هستند که اطلاعاتی مانند کلید عمومی و جزئیات تأیید را در بر می‌گیرند و برای تضمین اصالت و تعامل‌پذیری در شبکه‌ها استفاده می‌شوند.

اسناد هویتی قابل‌تأیید

اسناد هویتی قابل‌تأیید (Verifiable Credentials – VC) مدارک دیجیتالی هستند که توسط نهادهای معتبر صادر شده و اطلاعات هویتی کلیدی را ارائه می‌دهند. این اسناد نسخه‌های دیجیتالی و رمزنگاری‌شده از مدارک کاغذی هستند و برای تأیید هویت و ادعاها به کار می‌روند. در این سیستم، سه عنصر کلیدی وجود دارد: دارنده، صادرکننده و تأییدکننده.

کیف پول هویت غیرمتمرکز

کیف پول هویت غیرمتمرکز (Decentralized Identity Wallet) برنامه‌ای بر پایه بلاک چین است که به کاربران امکان می‌دهد شناسه‌های غیرمتمرکز خود را ایجاد و مدیریت کنند و همچنین اسناد هویتی قابل‌تأیید را ذخیره نمایند.

تعامل‌پذیری

سیستم‌های هویت غیرمتمرکز توانایی بالایی در تعامل و تبادل اطلاعات میان پلتفرم‌های مختلف دارند. استانداردها و پروتکل‌هایی مانند DIDو VC که توسط نهادهایی نظیر W3C و DIF توسعه یافته‌اند، این تعاملات را تسهیل می‌کنند.

فناوری بلاکچین

فناوری بلاک چین هسته اصلی هویت غیرمتمرکز را تشکیل می‌دهد و به عنوان یک دفتر کل امن و تغییرناپذیر برای ذخیره شناسه‌ها، اسناد هویتی و متادیتا عمل می‌کند. امنیت رمزنگاری و مکانیزم‌های اجماع بلاک چین، یکپارچگی و حریم خصوصی داده‌ها را تضمین می‌کند و محیطی بدون نیاز به اعتماد را فراهم می‌آورد.

کارکرد هویت غیر متمرکز در بلاکچین

هویت غیر متمرکز در بلاکچین از ساختاری منحصر به فرد بهره می‌برد که به تمامی اعضای شبکه این امکان را می‌دهد تا به یک منبع مشترک و معتبر برای اعتبارسنجی اسناد و هویت‌ها دسترسی داشته باشند. در این سیستم، سه نقش کلیدی به شرح زیر وجود دارد که هر یک به نوبه خود در مدیریت هویت غیرمتمرکز نقش ایفا می‌کنند:

• دارنده: این فرد مالک اسناد هویتی قابل‌تأیید، مانند گواهینامه رانندگی، است و شناسه غیرمتمرکز (DID) عمومی خود را بر روی بلاک چین ذخیره می‌کند. دارنده می‌تواند اسناد خود را به صورت دیجیتال مدیریت کند و آن‌ها را با دیگران به اشتراک بگذارد.
• صادرکننده: نهاد صادرکننده، مانند یک سازمان دولتی یا نهاد مجوز‌دهنده، شناسه غیرمتمرکز عمومی خود و کلید عمومی مرتبط را روی بلاک چین قرار می‌دهد. زمانی که صادرکننده مدرکی را به دارنده ارائه می‌دهد، آن سند با استفاده از کلید خصوصی صادرکننده امضا می‌شود، که به صحت و اعتبار آن مدرک افزوده می‌شود.
• تأییدکننده: تأییدکننده، مانند یک شرکت تاکسی‌رانی، با بررسی بلاک چین می‌تواند تأیید کند که آیا گواهینامه رانندگی ارائه‌شده توسط متقاضی واقعاً از سوی نهاد معتبر صادر شده است یا خیر.

توجه داشته باشید که اطلاعات هویتی به‌طور مستقیم روی بلاک چین ذخیره نمی‌شوند بلکه در کیف پول دیجیتال دارنده نگهداری می‌شوند. این امر به کاربران کنترل بیشتری بر اطلاعات خود می‌دهد و حریم خصوصی آن‌ها را حفظ می‌کند.

مزایا هویت غیر متمرکز در بلاکچین

سیستم‌های هویت غیرمتمرکز مبتنی بر بلاک چین، مزایای قابل توجهی برای افراد، سازمان‌ها و توسعه‌دهندگان فراهم می‌آورند. در اینجا به بررسی مزایای کلیدی این سیستم‌ها می‌پردازیم:

مزیت های هویت غیر متمرکز برای افراد

• مالکیت و کنترل کامل: با استفاده از هویت غیرمتمرکز، افراد به طور کامل بر داده‌های هویتی خود تسلط دارند و می‌توانند مدیریت داده‌هایشان را به طور کامل در اختیار داشته باشند. این امر باعث حفظ حریم خصوصی و کنترل بیشتر بر اطلاعات شخصی می‌شود.
• کاهش سرقت هویت: به دلیل امنیت بالای سیستم‌های هویت غیرمتمرکز و قابلیت‌های اعتبارسنجی آن‌ها، جعل یا سوءاستفاده از داده‌های هویتی بسیار دشوارتر شده و خطر سرقت هویت به حداقل می‌رسد.
• حریم خصوصی بهبود یافته: افراد می‌توانند به‌طور انتخابی داده‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند، که منجر به کاهش نشت اطلاعات و افزایش سطح حریم خصوصی می‌شود.
• تجربه کاربری روان‌تر: با استفاده از یک هویت غیرمتمرکز واحد در پلتفرم‌های مختلف، نیازی به داشتن حساب‌های متعدد نیست و تجربه کاربری به صورت یکپارچه و روان‌تر خواهد بود.
• شمول و دسترسی گسترده‌تر: هویت غیرمتمرکز به همه افراد دسترسی به سرویس‌های آنلاین را فراهم می‌کند و باعث می‌شود که همه کسانی که به اینترنت دسترسی دارند، بتوانند از هویت دیجیتال بهره‌مند شوند.

مزیت سیستم هویت غیر متمرکز بلاکچین برای سازمان‌ها

• طراحی کاربرمحور: سیستم‌های هویت غیرمتمرکز با تمرکز بر نیازها و کنترل کاربران، به سازمان‌ها امکان بهبود خدمات دیجیتال و افزایش رضایت مشتریان را می‌دهند.
• کاهش ریسک تقلب: با توجه به شفافیت و قابلیت اعتبارسنجی هویت غیرمتمرکز، احتمال تقلب و کلاهبرداری کاهش یافته و حفاظت بهتری از منابع سازمانی فراهم می‌شود.
• صرفه‌جویی در عملیات: سازمان‌ها می‌توانند با کاهش وابستگی به اعتبارسنجی‌های شخص ثالث و ساده‌سازی فرایندهای اعتبارسنجی، هزینه‌های عملیاتی خود را به‌طور چشم‌گیری کاهش دهند.
• تطابق قانونی: این سیستم‌ها به رعایت قوانین حفاظت داده و حریم خصوصی کمک کرده و موجب همسویی بهتر کسب‌وکارها با مقررات قانونی می‌شوند.
• بهبود شهرت: استفاده از هویت غیرمتمرکز نشان‌دهنده تعهد سازمان به حریم خصوصی، امنیت و احترام به کاربران است و به تقویت اعتبار برند کمک می‌کند.

مزایا هویت غیر متمرکز برای توسعه دهندگان

• ساخت برنامه‌های کاربرمحور: استفاده از هویت غیرمتمرکز به توسعه‌دهندگان این امکان را می‌دهد که برنامه‌های کاربر محور ایجاد کنند که نیاز به وارد کردن رمز عبور را برطرف کرده و فرایند احراز هویت را ساده‌تر می‌کند.
• دریافت داده مطمئن‌تر: با هویت غیرمتمرکز، توسعه‌دهندگان می‌توانند داده‌ها را مستقیماً از کاربران دریافت کنند و در عین حال، حریم خصوصی کاربران را نیز حفظ نمایند.

این مزایا نشان‌دهنده توانمندی‌های هویت غیرمتمرکز در بهبود امنیت، حریم خصوصی و کارایی در دنیای دیجیتال مدرن هستند.

معایب سیستم هویت غیرمتمرکز در بلاکچین

در حالی که هویت غیرمتمرکز بر مبنای فناوری بلاک چین پتانسیل زیادی برای تغییر روش‌های تأیید هویت ارائه می‌دهد، پذیرش و استفاده گسترده از آن با چالش‌هایی نیز همراه است. در اینجا به بررسی برخی از مهم‌ترین مشکلات و موانع این سیستم‌ها می‌پردازیم:

مقیاس‌پذیری

یکی از چالش‌های اساسی در فناوری بلاک چین، مقیاس‌پذیری است. با افزایش تعداد تراکنش‌ها در بلاک چین، زمان پردازش و تأیید تراکنش‌ها نیز طولانی‌تر می‌شود. این مشکل می‌تواند در صورت پذیرش وسیع سیستم هویت غیرمتمرکز، به تأخیر در تأیید هویت‌ها منجر شود. برای مقابله با این معضل، تلاش‌هایی برای توسعه راهکارهایی مانند تراکنش‌های برون‌زنجیره‌ای (آفچین) و پروتکل‌های لایه دوم در حال انجام است، اما مقیاس‌پذیری همچنان یکی از چالش‌های اصلی بلاک چین است.

حریم خصوصی

در حالی که بلاک چین به دلیل ساختار غیرمتمرکز خود امنیت بالایی را ارائه می‌دهد، سطح حریم خصوصی به نوع شبکه بلاک چین بستگی دارد. در بلاک چین‌های عمومی، شفافیت تراکنش‌ها به این معنی است که فعالیت‌ها برای تمامی شرکت‌کنندگان در شبکه قابل مشاهده است که می‌تواند به حریم خصوصی کاربران آسیب برساند.

بلاک چین‌های خصوصی، از طرف دیگر، دسترسی به تراکنش‌ها را تنها به شرکت‌کنندگان مجاز محدود می‌کنند و به این ترتیب، خطرات مرتبط با حریم خصوصی را کاهش می‌دهند. اما این نوع بلاک چین‌ها معمولاً تحت کنترل نهادهای متمرکز هستند و ممکن است به‌طور کامل از مزایای امنیتی بلاک چین بهره‌مند نشوند.

مسائل قانونی و نظارتی

ماهیت غیرمتمرکز بلاک چین چالش‌های زیادی را برای چارچوب‌های نظارتی سنتی ایجاد می‌کند. کشورهای مختلف دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به بلاک چین دارند و این مسئله به تنوع و پراکندگی در نظارت بر این فناوری منجر می‌شود. برای کسب‌وکارهایی که قصد دارند از بلاک چین برای خدمات آنلاین و اعتبارسنجی استفاده کنند، پیمایش در این محیط پیچیده می‌تواند زمان‌بر و دشوار باشد.

موانع پذیرش

با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیک بلاک چین، هنوز تردیدهایی در پذیرش آن وجود دارد. بسیاری از کسب‌وکارها با پذیرش این فناوری جدید که ممکن است فرآیندهای تثبیت‌شده را به چالش بکشد، مشکل دارند. علاوه بر این، نیاز به چارچوب‌های استاندارد برای مدیریت و تأیید هویت در بلاکچین و تغییرات گسترده در اکوسیستم می‌تواند به عنوان موانع مهمی در مسیر پذیرش گسترده این فناوری عمل کند.

این چالش‌ها نشان‌دهنده پیچیدگی‌های موجود در پیاده‌سازی و پذیرش هویت غیرمتمرکز بر مبنای بلاک چین هستند و نیاز به راهکارهای مؤثر برای برطرف کردن این مشکلات را برجسته می‌کنند.

جمع بندی

به‌طور کلی، سیستم هویت غیرمتمرکز در بلاکچین نمایانگر یک تحول بزرگ در نحوه مدیریت هویت‌های دیجیتال است، که با حل مشکلات موجود و پذیرش گسترده‌تر، می‌تواند به یک استاندارد جدید در حوزه امنیت و حریم خصوصی تبدیل شود.