جوان آنلاین: کشت هندوانه در ایران چند سالی است با بروز خشکسالی‌ها با اماواگر‌هایی روبه‌رو شده است. برخی صاحبنظران از مصرف بالای آب در کشت هندوانه و صادرات آب مجازی سخن می‌گویند و معتقدند تولید و صادرات این محصول سالانه ۷ هزارو ۶۳۶میلیارد تومان به کشور ضرر می‌زند، اما معاون وزیر جهاد در امور زراعت تأکید دارد که میانگین آب مصرفی هندوانه ۵ هزارو ۶۰۰ مترمکعب با روش تیپ (آبیاری نواری و قطره‌ای) است و آبیاری عمده مزارع با این روش و استفاده از مالچ پوششی صورت می‌پذیرد. کشت ارقام پربازده، توسعه کشت نشایی و کشت و تولید بخش قابل توجهی از هندوانه در فصول خنک سال در استان‌های جنوبی موجب کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری منابع تولید در سال‌های اخیر شده است.
اردیبهشت سال ۱۴۰۱ بود که خبری مبنی بر صادرات روزانه بیش از ۷۰۰کانتینر هندوانه از ایران به ترکیه رسانه‌ای شد؛ خبری که با واکنش‌های متعددی روبه‌رو شد.
بسیاری از صاحبنظران با انتقاد از حجم بالای صادرات هندوانه در ایام خشکسالی کشور تأکید داشتند که صادرات هندوانه در واقع صادرات آب به حساب می‌آید، البته در سال بعد یعنی ۱۴۰۲ با ورود وزارت جهاد کشاورزی، برای صادرات برخی از محصولات کشاورزی مانند هندوانه، تعرفه آب مجازی تعیین شد و پیش از آغاز فصل کشت به کشاورزان اعلام شد صادرات هندوانه با پرداخت تعرفه همراه خواهد شد. به‌رغم سختگیری‌های وزارت جهاد کشاورزی در کشت محصولات آب‌بر در مناطق مختلف کشور، همچنان کشت محصولات جالیزی، هندوانه و طالبی مورد نقد بسیاری از فعالان بازار و کارشناسان است و با تحقیقات پژوهشی تلاش می‌کنند تولید این محصول پرطرفدار را کاهش دهند.
اما آنچه کارشناسان حوزه مدیریت منابع آبی و معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی بر آن تأکید دارند، این است که این یک خطای کارشناسی بوده که محصول هندوانه را جزو محصولات آب‌بر زراعی قلمداد می‌کنند.
زیان ناشی از صادرات هندوانه ۷هزارو ۶۳۶میلیارد تومان
امیر کشانی، عضو اتاق بازرگانی اصفهان با اشاره به نتایج یک پژوهش در اتاق بازرگانی اصفهان به «جوان» می‌گوید: ایران کم‌آب پایین‌ترین قیمت هندوانه را دارد، محاسبات مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی اصفهان نشان می‌دهد صادرات هر کیلوگرم هندوانه بیشتر از ۶هزارو ۷۴۵ تومان به اقتصاد کشور ضرر وارد می‌کند. وی همچنین قیمت صادراتی یک کیلوگرم هندوانه را ۲۲ سنت می‌داند و می‌افزاید: به ازای تولید یک کیلوگرم هندوانه به ۱۵۰ لیتر آب نیاز است که بهای آب به ازای یک مترمکعب دودلارو ۳۷ سنت در خارج از ایران و در داخل کشور مترمکعبی ۲۰۰ تومان در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد. وی تأکید می‌کند: در سال ۲۰۲۲ حدود ۹۶۲هزارو ۹۲۷ تن هندوانه صادرشده که معادل ۷هزارو ۶۳۶میلیارد تومان است. با مقایسه قیمت آب در ایران و خارج از مرز‌ها و مبلغ صادراتی آن، زیان ناشی از صادرات هندوانه در سال ۲۰۲۲ حدود ۷هزار‌میلیارد تومان برآورد می‌شود.
آب مصرفی هر کیلوگرم محصولات گندم و جو بیش از هزارو ۵۰۰ لیتر است
البته همه نظرات در حوزه کشت هندوانه به این موضوع برنمی‌گردد و کارشناسان خبره نظرات دیگری دارند، به طوری که امیر محسنی، کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آبی در این رابطه به «جوان» می‌گوید: بیش از ۹۹درصد هر کیلوگرم هندوانه و انواع طالبی و محصولات جالیزی را آب تشکیل داده و ماده خشک آن کمتر از یک‌درصد وزن آن است. محصول هندوانه جزو محصولات زراعی کم‌آب‌بر است و کشت هر هکتار این محصول به کمتر از دو تا سه ماه به آب نیاز دارد و با مصرف آب حدود ۲ تا ۳هزار مترمکعب، از تناژ تولید ۷۰ تا ۱۰۰تن در هر هکتار برخوردار است.
هرچند مقایسه محصولات استراتژیک با محصولات دیگر، درست نیست، اما این کارشناس در مقایسه میزان آب برای این محصولات می‌گوید: بازدهی هر مترمکعب آب برای مصرف هر مترمکعب آب مصرفی این محصول حدود ۲۵۰ تا حداکثر ۵۰۰لیتر است. به واقع عمده آبی که در مرحله آبیاری مصرف می‌کند، در میوه آن ذخیره می‌شود و تبخیر و تعرق برگ این گیاه اندک است، این در حالی است که آب مصرفی هر کیلوگرم محصولات گندم و جو بیش از هزارو ۵۰۰ لیتر است. چنانچه محصول هندوانه، بازار داخلی و صادراتی خوبی داشته باشد، بازده ریالی هر مترمکعب آب مصرفی هندوانه نیز از بقیه محصولات زراعی و باغی مرکبات پیشی می‌گیرد. به طور نسبی تولید محصول هندوانه در مقایسه با محصول گندم، خرما و محصولات باغی مرکبات و انار و بسیاری از محصولات باغی و زراعی دیگر، آب کمتری مصرف می‌کند.
محسنی تأکید می‌کند: بیش از یک دهه است وزارت جهاد کشاورزی می‌خواهد الگوی کشت را در سراسر کشور به اجرا درآورد، به همین دلیل هر ساله شاهد قول‌هایی از سوی وزیر و معاونان این وزارتخانه برای تحقق این امر هستیم ولی آنچه پیداست اینکه اجرای این طرح روی زمین مانده و در عمل اتفاق خاصی نیفتاده است. مسئولان این وزارتخانه می‌گویند کشت هندوانه در اراضی کشور به این جهت صورت می‌گیرد که کشاورزان می‌خواهند از سود سرشار آن بهره ببرند، با این حال برای عدم‌کشت این محصول و ترغیب کشاورزان، پرواضح است که وزارت جهاد کشاورزی باید مشوق‌هایی به کشاورزان ارائه دهد؛ امری که تاکنون صورت نگرفته است و حتی برخی از مسئولان این وزارتخانه می‌گویند کشت هندوانه در زمانی صورت می‌گیرد که نمی‌توان محصول دیگری کاشت.
تمهیدات وزارت جهاد برای کاهش صادرات آب مجازی
در الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی، تمهیداتی برای کنترل سطح زیرکشت هندوانه در نظر گرفته شده است و مشوق‌های دولتی به کشت محصولاتی داده می‌شود که الگوی کشت را رعایت کنند. آب‌بها، برق‌بها و یارانه نهاده‌ها مانند کود‌های شیمیایی برای محصولاتی است که در الگوی گشت ابلاغی به استان‌های مختلف قرار دارند. از آنجا که هندوانه از کالا‌های اساسی مورد حمایت دولت نیست، یارانه و مشوقی نیز برای تولید آن در نظر گرفته نشده است و عملاً انگیزه برای کشت این محصول کاهش خواهد یافت و دیگر شاهد تولید بیشتر از نیاز این محصول نخواهیم بود.
معاونت زراعی: هندوانه با روش آبیاری نواری و قطره‌ای تولید می‌شود
حسین اصغری، معاون وزیر جهاد کشاورزی در امور زراعت نیز با اشاره به اظهارات غیرمنطقی برخی از کارشناسان در خصوص مصرف بالای آب در کشت هندوانه به «جوان» می‌گوید: سطح زیرکشت ابلاغی هندوانه ۷۳ هزارو ۸۸۰ هکتار است که حدود ۳هزارو ۹۶هزار تن تولید سالانه این محصول است.
وی با اشاره به میزان صادرات در سال گذشته می‌افزاید: با برآورد تولید سالانه ۳هزارتن، میزان صادرات ۷۵۰ تا ۸۰۰هزارتن است و مابقی تولید به مصرف داخلی می‌رسد.
اصغری در پاسخ به اینکه آیا مصرف آب در کشت هندوانه بالاست و تولید آن غیراقتصادی است، می‌گوید: بر اساس گزارش مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور، میانگین آب مصرفی هندوانه ۵ هزارو ۶۰۰ مترمکعب با روش تیپ (آبیاری نواری و قطره‌ای) است و آبیاری عمده مزارع با این روش و استفاده از مالچ پوششی صورت می‌پذیرد.
کشت ارقام پربازده، توسعه کشت نشایی و کشت و تولید بخش قابل توجهی از هندوانه در فصول خنک سال در استان‌های جنوبی موجب کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری منابع تولید در سال‌های اخیر شده است.
اصغری می‌گوید: بر اساس گزارشات رسمی O.A.F هندوانه، دومین میوه پرمصرف دنیا پس از موز است، بنابراین اظهارات برخی در خصوص کاهش سطح زیر کشت هندوانه یا کاهش صادرات آن غیرمنطقی است. این میوه در بازار داخلی به شدت تقاضای بالایی دارد و با تدابیری که در این سال‌ها اندیشیده شده، هم مصرف آب در کشت آن کم شده و هم اینکه برای صادرات آن تعرفه آب مجازی تعیین شده است.
source