سید قباد مکرمی در نشست «صنعت آبزی پروری» که به همت پژوهشکده بیوتکنولوژی صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با همکاری مدیریت شیلات استان امروز ۲۵ مهرماه در سالن همایش‌های دکتر کاظمی آشتیانی برگزار شد، با اشاره به روز جهانی غذا اظهار کرد: سازمان فائو در سال ۱۹۷۹ روزی را به نام روز غذا تعیین کرد. اتفاقات سال‌های اخیر همچون بیماری همه‌گیر کرونا، کانال سوئز و اختلال در حمل‌و نقل جهانی و جنگ اوکراین و روسیه موجب شد که توجه تمام کشورهای جهان به موضوع مهم امنیت غذایی افزایش یابد؛ موضوعی که در قرن کنونی به عنوان یک موضوع امنیتی مطرح است.
وی افزود: فائو هر سال پیش‌بینی آینده غذایی جهان را ارائه می‌دهد و پیش‌بینی‌ای که برای سال ۲۰۳۰ ارائه داده‌اند، این است که بسیاری از کشورها مزیت نسبی صادرات مواد غذایی را از دست خواهند داد. با توجه به اینکه دو بال امنیت غذایی، تولید داخلی و واردات محصولات غذایی است، هر کشوری باید در هر دو زمینه خود را تقویت کند.
واردات سالانه ۱۶ میلیون تن غلات به ایران
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات ایران با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود موضوع واردات محصولات غذایی در آینده با چالش‌های بیشتری مواجه شود، ادامه داد: چند کشور در دنیا از جمله برزیل به عنوان سیلوی غذایی جهان مطرحند و برزیل اعلام کرده که قیمت مواد غذایی را به تدریج بالا خواهد برد. از آنجا که پروتئین اصلی کشور ما مبتنی بر طیور گذاشته شده است، سالانه ۱۶ میلیون تن غلات وارد می‌کنیم که تنها ۹ میلیون تن آن ذرت دامی است. موضوع این است که اگر پروتئین اصلی‌مان را بر مصرف طیور و واردات غلات مبتنی کنیم، تا کی می‌توانیم اینگونه ادامه دهیم. بنابراین هیچ راهی نداریم جز اینکه به سمت مواد پروتئینی برویم که وابستگی کمتری به غلات داشته باشد.
بالا رفتن ارزش محصولات کشاورزی نشان دهنده گران شدن غذا در دنیا است
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات ایران در رابطه با ارزش دلاری تجارت محصولات کشاورزی گفت: از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ ارزش واردات و تجارت محصولات کشاورزی در دنیا به شدت افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۰ ارزش محصولات کشاورزی بالغ بر هزار و ۶۴۹ میلیارد دلار بوده که این موضوع نشان دهنده گران شدن غذا در دنیا است.
وی ادامه داد: شاخص قیمت مواد غذایی فائو سالانه افزایش یافته و نوسانات بسیار شدیدی در مقاطع زمانی کوتاه دارد. با دنبال کردن این شاخص از دهه ۵۰ میلادی مشاهده می‌شود که تا سه دهه این نوسانات زیاد نبوده، اما پس از بسته شدن کانال سوئز، شاخص‌ها بسیار تغییر کردند. شاخص‌های قیمت غذایی فائو مبتنی بر ۵ گروه مواد غذایی اصلی شامل گوشت، لبنیات، غلات، روغن، گیاهی و شکر است و در هر مورد ما تنها طی فاصله کوتاه دو دهه‌ای تغییرات زیادی داشتیم.
مکرمی با مقایسه ارزش تجاری جهانی گوشت و آبزیان بیان کرد: در این مقایسه گوشت شامل تمام دام‌های سبک و سنگین می‌شود. در سال ۲۰۱۸ ارزش صادرات و تجارت جهانی آبزیان تقریباً مساوی با ارزش تجارت جهانی گوشت بوده و اگر در سال‌های بعد مقداری ارزش تجارت آبزیان پایین آمده، به واسطه کاهش صادرات آبزیان چین به دلیل کووید بوده است. این موضوع به این معنا است که آبزیان در جهان به عنوان یک منبع پروتئینی بسیار مهم انتخاب شده و تجارت می‌شود.
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات ضمن مقایسه ارزش واردات محصولات کشاورزی ایران و کشورهای همسایه گفت: در سال ۲۰۲۰ مقدار واردات مواد غذایی در روسیه ۲۹ میلیارد دلار، عربستان ۲۰ میلیارد دلار، پاکستان ۱۷ میلیارد دلار، ترکیه ۱۵ میلیارد دلار و واردات ایران ۱۰.۵ میلیارد دلار بوده است. با تقسیم این اعداد بر جمعیت هر کشور، سرانه ارزش غذایی هر کشور به دست می‌آید.
۱۲۶ دلار سرانه واردات مواد غذایی هر ایرانی در سال ۲۰۲۰
وی ادامه داد: بالاترین سرانه ارزش واردات محصولات کشاورزی توسط کشورهای همسایه ایران در سال ۲۰۲۰ متعلق به امارات است که به ازای هر شهروند، یک میلیون و ۷۸۰ هزار دلار واردات غذایی داشته است. میانگین منطقه ۱۹۳ دلار بوده، در حالی که کشور ایران به ازای هر نفر، ۱۲۶ دلار واردات مواد غذایی در این سال داشته است. به این معنا که دکترین امنیت غذایی ایران مبتنی بر تولید غذایی است و دکترین امنیت غذایی امارات مبتنی بر واردات غذایی از خارج کشور است.
معادلات غذایی در دنیا تغییر کرده است
مکرمی تصریح کرد: این موضوع شمشیری دو لبه برای کشور ما است. این موضوع به دلایل مختلف از جمله سه اتفاق کووید، کانال سوئز و جنگ روسیه و اوکراین بسیار خوب است، زیرا آینده جهانی از نظر تجارت مواد غذایی، آینده مطمئنی نیست. این اتفاقات برای آینده نیز پیش‌بینی می‌شود. هنگامی که دکترین امنیت غذایی مبتنی بر تأمین تولید داخلی برای بیش از ۸۰ میلیون نفر جمعیت است، هم مزیت نسبی تلقی می‌شود و هم باید برای خطراتی از جمله تغییرات اقلیمی و خشکسالی که ممکن است برای امنیت غذایی به ما تلنگر بزند، آماده باشیم.
بحران آب در آبزی‌پروری کشور
وی با ارائه گزارشی از سازمان هواشناسی ایران گفت: براساس شاخص SPEI که شامل میزان بارش و مقایسه آن با دوران زمانی ۱۰ساله و یک ساله است. در خشکسالی، شاخص‌های بسیار متعددی از رطوبت میزان خاک تا میزان بارش را داریم، اما آنچه احساس کردیم، بیشتر به آبزی‌پروری مربوط است، شاخص SPEI است که شامل تغییرات تبخیر، تغییرات دمایی و بارش است که هر سه برای ما در آبزی‌پروری اهمیت دارد. این شاخص از ترسالی بسیار شدید، شدید، متوسط، خفیف تا حالت عادی و همین‌طور حالت خشکسالی از خفیف تا بسیار شدید را در بردارد و مساحت منطقه را بیان می‌کند.
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات ایران ادامه داد: براساس این شاخص در ۱۰سال گذشته ۹۷ درصد مساحت کشور ایران شامل خشکسالی بوده، البته این آمار در یک ساله گذشته منتهی به فروردین ۱۴۰۲ کمی بهتر شده و از ۹۷ درصد به ۸۶.۵ درصد کاهش یافته و بیشترین تغییر در قسمت خشکسالی شدید بوده که از ۵۰ درصد مساحت کشور در یک دوره ۱۰ ساله به ۲۶.۹ درصد کاهش پیدا کرده است.
مکرمی با اشاره به ۶ حوزه آبریز اصلی در کشور و بیش از ۳۰ حوزه آبریز فرعی بیان کرد: حوزه خلیج فارس و دریای عمان نشان می‌دهد که در یک ساله اخیر شرایط مناسب‌تر شده است. در حوزه کانون بزرگ که یکی از حوزه‌های فرعی کشور است، بخش بزرگی از آبزی‌پروری ما به‌ویژه ماهیان سردابی در این منطقه در حال شکل گرفتن است.
تولید یک میلیون و ۳۵۰ هزار تن انواع آبزیان در سال گذشته در ایران
مکرمی به تولیدات آبزی‌پروری در آب شیرین طی ۵ سال گذشته اشاره کرد و گفت: از ۴۲۸ هزار تن در سال ۹۵ به ۵۲۹ هزار تن در سال ۱۴۰۱ رسیده‌ایم. سال ۱۴۰۱ مجموع تولید آبزیان کشور، یک میلیون و ۳۵۰ هزار تن بوده که ۷۵۰ هزار تن شامل صید و ۶۰۰ هزار تن شامل آبزی‌پروری بوده است. آبزی‌پروری در آب شیرین شامل ماهیان سردآبی، ماهیان گرم آبی، تیلاپیلا، و ماهیان خاویاری است. هدف ما در برنامه ۵ ساله هفتم و افق دید برای تولید آبزیان، یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن است.
رودخانه، رتبه اول در تولید آبزیان
وی با اشاره به موضوع خشکسالی و میزان و درصد سهم بهره‌برداری منابع مختلف آب در تولید آبزیان خاطرنشان کرد: ۵۱ درصد از تولید آبزیان آب شیرین با استفاده از آب رودخانه‌ها انجام می‌شود، ۱۹.۶ درصد با استفاده از آب چاه، ۱۴.۴ درصد از آب زهکش‌ها، ۸.۶ درصد چشمه، ۵.۹ درصد سایر موارد و کمتر از یک درصد قنات را شامل می‌شود. با تفکیک سهم منابع آبی مختلف در تولید ماهیان گرمابی در سال ۱۴۰۰، ۵۴.۹ درصد از تولید ماهیان گرمابی ما از منبع آب رودخانه آب‌گیری می‌کنند و سهم چاه ۲۵.۳ درصد، سهم زهکش‌ها ۹.۵ درصد است. در مورد ماهیان سردآبی نیز رودخانه رتبه اول را دارد. از آنجا که بیشتر مزارع سردابی در مناطق مرتفع کشور قرار دارند و خشکسالی در مزارع گرمابی که مناطق دشتی قرار گرفتند، مورد توجه است.
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات با تبیین شرایط تولید آبزیان در سال‌های اخیر بیان کرد: با توجه به تغییرات اقلیمی سال‌های آینده برای توسعه پایدار آبزی‌پروری چه باید کرد؟ ورود به سیستم‌های مدار بسته بازچرخانی، استفاده از پتانسیل‌هایی همچون چاه‌های کشاورزی برای بالا بردن بهره‌وری از جمله راهکارها در این حوزه است.
برنامه‌ای ویژه جهت توسعه استخرهای دومنظوره پرورش ماهی
مکرمی خاطرنشان کرد: اگرچه خارج کردن آب از دل زمین مورد تأیید مراجع علمی در بسیاری از موارد نیست، اما در کشور ۷۶۸ هزار حلقه چاه کشاورزی و آبیاری فضای سبز و گلخانه‌ای داریم که از این میان ۶۳ هزار استخر دو منظوره در کنار چاه‌ها وجود دارد و تنها ۱۱ هزار استخر دو منظوره به صورت تلفیقی پرورش ماهی دارند. هیچ کدام از ما موافق استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی نیستیم، اما در زمانی که این کار برای محصولات کشاورزی اتفاق می‌افتد، به نظر می‌رسد که استفاده دو منظوره یکی از راه‌های افزایش تولید آبزیان است. در وزارت جهاد کشاورزی و سازمان شیلات ایران برنامه ویژه‌ای برای توسعه استخرهای دومنظوره پرورش ماهی داریم. با این شرط که صرفا پمپاژ آب در دوره آبیاری باشد و به هیچ وجه به دنبال ادامه پرورش ماهی بعد از دوره آبیاری نیستیم.
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات با اشاره به گونه‌های پرتراکمی مانند تیلاپیلا بیان کرد: در سال‌های اخیر کشمکش بسیاری در مورد این گونه در مجامع علمی رخ داده است. دستیابی یک مزرعه تیلاپیلا در بافق یزد به تولید ۱۵ تن تیلاپیلا با ۶۰ سی سی آب در ثانیه نشان می‌دهد که یکی از راه‌های رسیدن به امنیت غذایی در راستای تأمین پروتئین می‌تواند استفاده از گونه‌های پرتولید باشد.
دانش بیوفلاک تاکنون در ایران اقتصادی نشده است
وی با اشاره به استفاده از سیستم بیوفلاک در تولید تیلاپیلا بیان کرد: مشکلاتی با این سیستم داریم، اما هنوز دانش بیوفلاک در کشور ما اقتصادی نشده است. تقریباً هر سه مزرعه که با این سیستم کار می‌کنند هنوز به تراکم اقتصادی نرسیده‌اند. قطعاً نمی توانیم بیوفلاک را رد کنیم و کنار بگذاریم، برای آینده خشکسالی کشور راهی جز توسعه دانش و استفاده از فناوری‌های جدید برای تولید آبزی‌پروری نداریم و بیوفلاک یکی از مهمترین آن‌هاست.
مکرمی ادامه داد: هنوز در ابتدای راه هستیم؛ بیوفلاک سابقه‌ای طولانی در دنیا ندارد و با میگو در جنوب شرقی آسیا شروع شده است. هنوز هم در مورد میگو این سیستم به عنوان یک سیستم قطعی و رایج جا نیفتاده است. در ایران هنوز در ۹۹ درصد از تولید میگو از سیستم سنتی و نیمه مدرن استفاده می‌کنند. همچنین سیستم بازچرخشی از دو دهه گذشته به ایران وارد شد، اما به دلیل اشتباهاتی که رخ داده، امروز در سیستم‌های اجرایی جرائت استفاده از این سیستم را نداریم، زیرا مزارعی که از این سیستم استفاده کردند، به گونهای پیش رفتند که هیأت دولت در دهه ۸۰ مجبور شد تمام خسارت این مزارع را پرداخت کند.
مدیر کل آبزیان آب شیرین سازمان شیلات با بیان اینکه در بخش اجرا با مواردی مواجهیم که در دانش ما تاکنون نبوده است، اظهار کرد: سیاست و ادعای ما در سازمان شیلات این است که در آینده بلند مدت نمی‌توانیم به طیور به‌عنوان منبع اصلی پروتئینی کشور به علت وابستگی به غلات اکتفا کنیم، بنابراین راهی جزء ارتقاء فناوری و رفتن به سمت بهره‌وری تولید آبزیان نداریم.
انتهای پیام